Kwast tłuszczowe w olejach roślinnych i ich wpływ na skórę - dr Ewa Skotnicka
Fakt, ze oleje roślinne są wysoce cenionym substratem do wyrobu kosmetyków (a nawet coraz częściej stosowne jako samodzielny, pełnowartościowy produkt) we współczesnej kosmetologii nie podlega dyskusji. Ich ogromną zaletą jest m.in. doskonała, łatwa do aplikacji, naturalna konsystencja oraz skład determinujący właściwości biochemiczne, które nieustannie poszerzają zakres możliwości ich zastosowania.
Działanie olejów roślinnych doceniano już w starożytności. Najwcześniej starożytne ludy Azji poznały i wykorzystywały liczne gatunki roślin dla celów kosmetycznych. Najstarsze traktaty filozoficzno-medyczne związane z początkami tradycyjnej medycyny chińskiej, japońskiej, medycyny Kampo czy indyjskiej Ayurwedy sięgają kilku tysięcy lat przed narodzeniem Chrystusa. Za kolebkę kosmetologii uznaje się starożytny Egipt. Mieszkańcy Egiptu przywiązywali dużą wagę do pielęgnacji swojego ciała, kosmetyka była tu przejawem wytwornego życia, a wonne surowce olejkowe, pozwalały przez długie lata zachować zdrowy i piękny wygląd. Jak podają źródła, najstarszym składnikiem stosowanym do celów pielęgnacyjnych była oliwa z oliwek oraz olej sezamowy.
Oleje roślinne – pozyskiwanie
Jakość olejów roślinnych jest podstawową determinantą ich bezpiecznego stosowania. Istotne jest aby rośliny z których pozyskiwany jest olej pochodziły z bezpiecznych i ekologicznych upraw. Ważny jest również sposób pozyskiwania olejów. Dobrze gdy są tłoczone na zimno, bez poddawania rafinacji, co zapewnia im wysoką wartość biologiczną. Rafinowane oleje roślinne podczas obróki tracą wiele swoich cennych wartości oraz pozbawione są niemal zupełnie charakterystycznego zapachu i smaku, które są typowe dla olejów tłoczonych na zimno. Ich zaletą jest natomiast dłuższa trwałość, odporność na wysokie temperatury oraz zdecydowanie niższa cena.
Wysoka przyswajalność olejów roślinnych wynika z faktu, iż składają się one z szeregu komponentów o budowie silnie zbliżonej do ludzkiej skóry oraz są nośnikami naturalnych składników aktywnych rozpuszczających się w tłuszczach (m.in. fosfolipidów, niektórych hormonów, barwników, witamin i wielu innych). Stąd ich wybitne działanie okluzyjne, wzmacniające efekt bariery ochronnej, zabezpieczającej przed utratą wody (ochrona dla płaszcza hydrolipidowego skóry, zwłaszcza w przypadku cery delikatnej, wrażliwej, alergicznej oraz suchej), regeneracyjne, antystarzeniowe, antyoksydacyjne, ujędrniające, zmiękczające, antyzłuszczające, tonizujące. Właściwości te powodują niezwykle szerokie możliwości zastosowanie olejów w kosmetyce, gdzie stanowią one często podstawowy składnik kremów, balsamów, emulsji, masek, peelingów, odżywek, oraz pomadek, błyszczyków.
Niemal każdy rodzaj pielęgnacji ciała, twarzy i włosów, posiada linie stworzone z myślą o wykorzystaniu olejków roślinnych, jako kluczowego składnika. Istotna jest nie tylko szeroka możliwość zastosowania olejów roślinnych, ale przede wszystkim wysoka jakość, skuteczność, bezpieczeństwo ich biologicznie czynnych komponentów.
Jedyny problem, z jakim boryka się współczesna kosmetologia w zakresie zastosowania olejów roślinnych to ich właściwe pozyskiwanie i przechowywanie niektórych ich rodzajów. Głównie oleje o wysokiej zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych szybko ulegają utlenieniu, są wrażliwe na światło oraz działanie wysokiej temperatury. Substancje aktywne nie tylko tracą swoje właściwości, często stając się dla skóry silnie niebezpieczne, powodując podrażnienia, uczulenia, a nawet przyspieszać procesy starzenia się skóry.
Cechy chemiczne olejów roślinnych
Cechy chemiczne olejów roślinnych, głównie zawartość i jakość estrów wyższych kwasów tłuszczowych (pisaliśmy na ten temat w części 1 artykułu) determinują ich właściwości i aktywność biologiczną. Wyróżnia się trzy typy olejów roślinnych, w zależności od rodzajów kwasów tłuszczowych jakie w nich występują:
1/ oleje roślinne typu oleinowego: składają się głownie z triacylogliceroli zawierających reszty kwasu oleinowego. Często stanowią w kosmetykach fazę tłustą, są trudne do emulgowania i często mieszane z oleja mineralnymi. W kosmetykach ich stężenie waha się w zakresie od 10 % do 30 %.
Do tej grupy zaliczamy m.in.: olej z oliwek, olej migdałowy, olej makadamia, olej ryżowy, z orzechów laskowych, arachidowy, z pestek brzoskwiń, avocado,
2/ oleje roślinne typu linolowego: składają się głownie z triacylogliceroli zawierających reszty kwasu linolowego (LA). To głównie grupa olei spożywczych, mających również zastosowanie w kometologii. Ich zawartość w produktach kosmetycznych waha się od kilku do kilkunastu procent.
Do grupy olejów typu linolowego zaliczamy m.in.: olej arganowy, z kiełków pszenicy, olej z krokosza barwierskiego/kartaminowy.
3/ oleje roślinne typu linolenowego: złożone w większości z triacylogliceroli zawierających reszty kwasu α-linolenowego (ALA) oraz γ-linolenowego (GLA). Duża ilość wiązań nienasyconych powoduje, że oleje te łatwo ulegają utlenianiu i są wymagające w zakresie warunków przechowywania. W kosmetykach ich zawartość waha się od 2% do 5%.
Do tej grupy zaliczamy m.in.: olej z ogórecznika lekarskiego, olej z wiesiołka, olej z dzikiej róży, olej z czarnej porzeczki, olej żmijowca.
Zwłaszcza wysoka zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych charakteryzuje oleje o doskonałych właściwości oddziaływania na skórę (m.in. ze względu na działanie antyalergiczne, łagodzące, wysoką wchłanialność i właściwości silnie nawilżające). Ze względu na procentową zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oleje roślinne dzielimy na:
1/ oleje schnące (szybkoschnące): stosunkowo krótki termin ważności (ok. 3-4 miesiące). Najwyżasza zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, od 50 %. Mają lekką konsystencję, nie są lepkie i tłuste, cechują się doskonałą wchłanialnością , nie pozostawiają na skórze tłustego filtru.
Do powyższej grupy zalicza się m.in. oleje z czarnuszki siewnej (z czarnego kminku), z dzikiej róży, konopny, z krokosza barwierskiego, kukurydziany, z ogórecznika lekarskiego, z orzecha włoskiego, z kiełków pszenicy, rokitnikowy, lniany, słonecznikowy, sojowy, z nasion wiesiołka, z pestek winogron.
2/ oleje półschnące: ważność 4-6 miesięcy, posiadają około 20-49 % wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Doskonale sprawdzają się w pielęgnacji cery mieszanej oraz normalnej, a także dojrzałej i suchej. Mają nieco bardziej gęstą konsystencję w porównaniu z olejami szybkoschnącymi, równie dobrze się wchłaniają i nie są za bardzo „ciężkie”. Oleje półschnące to m.in.: oleje andiroba, migdałowy, morelowy, sezamowy.
3/ Oleje nieschnące (wolnoschnące): mogą być przechowywane od 6-8 miesięcy, o najniższej zawartości do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, do 19 %. Doskonale sprawdzaja się w pielęgnacji cery suchej i dojrzałej, ze skłonnościami do zmarszczek. Doskonale nawilżają i natłuszczają. Niewskazane do pielęgnacji cery tłustej ze względu na właściwości komodogenne (zaskornikotwórcze). Do tej grupy zaliczamy m.in.: oleje z awokado, z pestek brzoskwini, z pestek dyni, kokosowy, z orzechów makadamii, oliwa z oliwek, z orzechów arachidowych, z orzechów laskowych, palmowy, rycynowy, ryżowy, rzepakowy.
Szczególną grupę wśród produktów roślinnych bogatych w estry kwasów tłuszczowych stanowią masła. Masła to produkty o papkowatej konsystencji, za którą odpowiedzialne są głownie reszty nasyconych kwasów tłuszczowych. Im bardziej zwarta konsystencja kosmetyku, tym wyższa zawartość reszt nasyconych kwasów tłuszczowych. Podstawowe własciowości biologiczne i fizykochemiczne maseł kosmetycznych zbliżone są do właściwości olejów płynnych.
Wysoce cenione są m.in. masło shea (masło karite lub olej z masłosza), masło z kopry (olej kokosowy), masło kakaowe, masło chorea (łój Borneo), olej palmowy, olej z babassu.
Oleje roślinne – stosowanie
Oleje roślinne można stosować bezpośrednio na skórę, zarówno do pielęgnacji twarzy na noc (oleje wolnoschnące), jak i na dzień (oleje szybkoschnące i półschnące). W tym celu kilka kropli oleju należy rozetrzeć w zagłębieniu dłoni i delikatnie rozprowadzić na oczyszczonej skórze twarzy, następnie delikatnie wmasować, aż do wyschnięcia. Oleje i masła stosować można również bezpośrednio do pielęgnacji włosów, skóry ciała, do zmiękczania zrogowaciałego naskórka, w celu łagodzenia nadmiernego złuszczania skóry, etc.
Zatem wyczerpując temat właściwości olejów roślinnych, warto wskazać również na możliwość ich zastosowania w odniesieniu do pielęgnacji poszczególnych typów skóry oraz mających zastosowanie w różnego typu potrzebach kosmetycznych:
1/ do skóry wrażliwej, poleca się oleje: z kminku, z jojoby, dzikiej róży, migdałowy, morelowy, olej andiroba oraz olej arganowy;
2/ do skóry dojrzałej: olej z kiełków pszenicy, z dzikiej róży, olej morelowy oraz olej arganowy, olej cacay
3/ do cery suchej: olej z avocado, z jojoby, olej makadamia, z kminku, olej migdałowy, morelowy, z oliwek, z kiełków pszenicy, oraz z dzikiej róży,
4/ do cery normalnej: z jojoby, olej makadamia, sezamowy, z orzechów laskowych, i olej z dzikiej róży,
5/ do cery tłustej i mieszanej: olej z jojoby, z orzechów laskowych, olej makadamia, z kukurydzy, olej arganowy,
6/ do skóry delikatnej (dla dzieci): olej makadamia, olej z migdałów, olej morelowy, słonecznikowy, olej z oliwek, oraz olej sezamowy,
7/ oleje przeznaczone do opalania: olej makadamia, olej z jojoby, oraz z avocado.
8/ oleje przeznaczone do regeneracji skóry po opalaniu: olej z pestek malin
9/ oleje pod oczy: olej z opuncji figowej
10/ oleje do zmiękczania zrogowaciałej skóry łokci i kolan: masło kakaowe, olej z orzechów włoskich
11/ oleje do pielęgnacji stóp: olej arganowy, olej avocado
12/ oleje/masła do pielęgnacji włosów: olej kokosowy, olej kameliowy, olej z czarnuszki i olej rycynowy
Naturalne oleje przestały być traktowane jako niszowy kosmetyk, zarezerwowany dla grupy tzw. „ekomaniaczek”. Najnowszym trendem współczesnej kosmetologii, potwierdzonym licznymi badaniami naukowymi, są oleje roślinne stosowne jako samodzielny kosmetyk, a nie tylko w postaci kilkuprocentowego dodatku do kremu czy emulsji. Z uwagi na wysoki potencjał pielęgnacyjny oleje roślinne coraz częściej pojawiają się również w ofercie dużych firm kosmetycznych.
Literatura:
5/ Bem B: Rola wyższych kwasów tłuszczowych w fizjologii skóry. Pol. J. Cosmetol., 2, 93-101, 2003.
2/ Chuarienthong P., Lourith N., Leelapornpisid P: Clinical efficacy comparison of anti-wrinkle cosmetics containing herbal flavonoids. International Journal of Cosmetic Science, 32, 99-106, 2010.
3/ Kejlova K., Jirova, D., Bendova H., Gajdos P., Kolarova H: Phototoxicity of essential oil intended for cosmetic use. Toxicology in Vitro. 24, 2084-9, 2010.
4/ Muyima N.Y.O., Zulu G., Bhengu T., Popplewell D. 2002. The potential application of some novel essential oils as natural cosmetic preservatives in an aqueous cream formulation, Flavour Fragr. J., 17, 258-266, 2002.
1/ Sawicka B, Skiba D, Bienia B: Surowce i praktyki kosmetyczne – badania i dowody naukowe od starożytności do nowoczesności, Rośliny w nowoczesnej kosmetologii, 141-160, 2016.
6/ Szmurło A: Rola lipidów naskórkowych w prawidłowym funkcjonowaniu bariery naskórkowej. Dermatol. 7, 53-56, 2006.
7/ Zielinska A, Nowak I: Kwasy tłuszczowe w olejach roślinnych i ich znaczenie w kosmetyce, Chemik, 68, 103-110, 2014