Pielęgnacja i kondycjonowanie włosów w zależności od ich rodzaju
Włosy zadbane, gęste, zdrowe i lśniące to współcześnie jeden z głównych wyznaczników kanonu piękna, ważny zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. Piękne włosy w aspekcie psychospołecznym to również istotny element decydujący o dobrym samopoczuciu oraz wysokiej samoocenie. Wygląd i kondycja włosów determinowana jest przez szereg czynników endogennych (uwarunkowania genetyczne, płeć, wiek, stan zdrowia, zaburzenia równowagi metabolicznej towarzyszące schorzeniom endokrynnym, etc) oraz egzogennych (zanieczyszczenie środowiska, promieniowanie słoneczne, czynniki stresogenne, rodzaj stosowanej diety, etc). Włosy, są bardzo wrażliwe na czynniki uszkadzające i nie mają zdolności do samoczynnej regeneracji.
Naturalną warstwę ochronną włosów stanowią trzy grupy lipidów: wydzielina gruczołów łojowych (sebum), cement miedzykomórkowy oraz spoiwo. Sebum (mieszanina tłuszczy, wosków, wolnych kwasów tłuszczowych, cholesterolu oraz skwalenu) wytwarzane przez gruczoły łojowe hamuje przenikanie do włosa wody i innych substancji hydrofilowych. Sebum usuwane jest z powierzchni włosa w czasie mycia i/lub rozpuszczane przez czynniki alkalizujące zawarte w farbach, rozjaśniaczach i środkach do trwałej ondulacji. Najbardziej narażona na egzo lub endogenne czynniki uszkadzające jest łodyga włosa. Uszkodzenia widoczne są w postaci m.in. rozdwojonych końcówek, łamliwości włosów, a nawet łysienia.
Kondycję włosów określić można w oparciu o ocenę ich gęstości, grubości, elastyczności, sprężystości, puszystości i połysku. Pod uwagę w ocenie kondycji włosów należy wziąć również stopień ich nawilżenia oraz natłuszczenia, jakość końcówki włosa (rozdwojona, przesuszona) oraz podatność włosów na układanie. Takiej oceny stanu włosów można dokonać wizualnie oraz za pomocą bezpośredniego badania jakości włosów w dotyku. Coraz częściej w diagnostyce stosuje się również badanie trichoskopowe podczas którego pobiera się około pięćdziesięciu włosów a oceny jakości włosów, szczególnie okolicy cebulki włosa, dokonuje się pod mikroskopem. W warunkach homeostazy stosunek liczby włosów w fazie anagenu do liczby w fazie telogenu powinien być równy 4. O ryzyku łysienia wnioskuje się kiedy stosunek ten jest niższy niż 3. Inna popularna metoda diagnostyczna stanu jakości włosów to analiza pierwiastkowa włosów W przeciwieństwie do innych tkanek organizmu, włosy rosną stosunkowo szybko. Warstwa keratyny oddziela włosy od warstwy skóry właściwej, wykluczając włosy z udziału w procesach metabolicznych, zapewniając im tym samym stabilny skład chemiczny. Keratyna włosów wykazuje wysoką zdolność do wiązania metali i metaloidów, dzięki grupom tiolowym, wykazującym zdolność do ich chelatowania. Badania wskazują, że stężenie pierwiastków toksycznych we włosach może być nawet pięćdziesiąt razy wyższe niż ich zawartość we krwi lub w moczu.
Celem profilaktyki pielęgnacyjnej włosów i skóry głowy oraz zabiegów kondycjonowania jest poprawa wyglądu włosów, naprawa uszkodzeń, zabezpieczenie włosów przed szkodliwym działanie czynników atmosferycznych i środowiskowych. Przyczyny uszkodzeń włosów można podzielić na trzy rodzaje: fizyczne (promieniowanie UV, gorące powietrze z suszarki, wiatr, nadmierna wilgotność i in), chemiczne (środki chemiczne stosowane podczas zabiegów koloryzacji, trwałej ondulacji: m.in. amoniak, woda utleniona, barwniki oraz sól morska, wolne rodniki, leki stosowane endogennie etc.) i mechaniczne (niewłaściwa codzienna pielęgnacja, m.in. zbyt dynamiczne, zbyt częste szczotkowanie zwłaszcza włosów mokrych i splątanych, wiązanie w ciasny kucyk, używanie twardych gumek lub spinek, stosowanie prostownic, karbownic, lokówek).
Współcześnie na rynku kosmetologicznym dostępnych jest wiele różnorodnych produktów kosmetycznych przeznaczonych do pielęgnacji, regeneracji i odżywiania włosów każdego rodzaju. Konsumenci cechują się wysoką świadomością w zakresie doboru właściwych kosmetyków oraz sposobu ich stosowania. Najbardziej cenionymi składnikami wchodzącymi w skład kosmetyków kondycjonujących włosy są surowce (naturalne lub syntetyczne) wykazujące wysokie powinowactwo do struktury białkowej włosa. Dobór składników stosowanych do pielęgnacji i kondycjonowania włosów zależy od właściwości sorpcyjnych włosów (zdolność włosów do wchłaniania substancji egzogennych). Najlepiej przyswajalne są substancje niskocząsteczkowe o wysokim powinowactwie do keratyny, przy czym chłonności/przyswajaniu substancji aktywnych sprzyja:
2/ odczyn włosa (odczyn kwaśny obniża chłonność, odczyn zasadowy zwiększa chłonność),
3/ wiek włosa (najstarsza część włosa, końcówka, najlepiej wchłania substancje aktywne),
4/ stan włosa (włosy zniszczone, o rozchylonych łuskach i wyższym pH, cechują się najwyższą chłonnością
1/ temperatura (wyższa temperatura stosowana m.in. w trakcie zabiegów kondycjonujących),
Niezwykłe istotne jest, aby receptura kosmetyku kondycjonującego włosy była opracowana z należytą starannością, w oparciu o wiedze w zakresie właściwego doboru składników oraz ich procentowej zawartości. Optymalizacja w zakresie receptury kosmetyków pielęgnujących ma na celu osiągnięcie efektu w postaci uzyskania produktu precyzyjnie dostosowanego do rodzaju włosów, który nie obciąża nadmiernie włosa, nie powoduje efektu nadmiernego przetłuszczenia lub przesuszania, nadmiernego puszenia lub obciążenia, w celu przywrócenia włosom naturalnego połysku i ochrony przed uszkodzeniami.
Określenie rodzaju włosów pozwala na zdefiniowanie ich potrzeb. Innej pielęgnacji wymagają bowiem włosy normalne, innej przesuszone lub zniszczone, innej te ze skłonnością do przetłuszczania się.
Włosy normalne są gładkie w dotyku, lśniące, posiadają dobrą sprężystość, nie maja skłonności do puszenia się. Łuski włosów przylegają do siebie ściśle, co chroni włosy przed szkodliwymi czynnikami fizycznymi, chemicznymi i mechanicznymi oraz sprzyja ich podatności na zabiegi fryzjerskie (ryc. 1). Końcówki włosów normalnych i niskoporowatych jest równe i zwarte (ryc. 2).
Ryc. 1. Obraz mikroskopowy włosa normalnego, niemal wszystkie łuski ściśle przylegające (http://4.bp.blogspot.com/-D4-NEqKDX2Y/UpTXHusB1VI/AAAAAAAAF58/_FnHIQO2Q9Q/s1600/FSJS1.012+porowate.jpg)
Ryc. 2. Obraz mikroskopowy końcówki włosa normalnego, niskoporowatego (http://3.bp.blogspot.com/-tqgU5Q-HmwU/UpTVGBMD4xI/AAAAAAAAF5k/-JkAyIHwjsc/s1600/koncowka+torun+z+pomiarem.png
Włosy normalne nie wymagają szczególnych zabiegów pielęgnacyjnych. Dobrze zbilansowana dieta, zdrowy tryb życia bezsprzecznie wpływają na dobrą kondycję włosów. Ważna w pielęgnacji jest profilaktyka. W tym celu zaleca się stosowanie preparatów lekkich, nie obciążających włosów. Warto zadbać o dobór szamponu właściwie regulującego prace gruczołów łojowych skóry głowy, najlepiej na bazie naturalnych baz mydlanych i emulgatorów organicznych, bogatych w naturalne detergenty roślinne, wolnego od syntetycznych barwników, aromatów, laurylosiarczanu sodu (SDS, SLS), parabenów, etc. Warto również korzystać z produktów wzbogaconych w witaminy, (zwłaszcza witaminy A, C, E), mikroelementy (cynk, mangan, żelazo, siarka, krzem) aminokwasy siarkowe (cysteina, metionina). W procesie kondycjonowania włosów zaleca się używanie lekkich odżywek do spłukiwania oraz masek zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe, komponowanych na przykład na bazie naturalnych nierafinowanych olejów roślinnych (np. olej kokosowy, olej z czarnuszki, oliwa z oliwek).
Włosy suche dość często spotykane są u osób posiadających włosy kręcone, które cechują się niższą aktywnością łojotwórczą gruczołów łojowych. Nadmierne przesuszanie włosów może być także objawem niektórych schorzeń endokrynnych, (np. zaburzenia funkcji tarczycy, nadnerczy, jajników). Posiadaczkami włosów suchych i zniszczonych, pozbawionych lipidowej warstwy ochronnej, o łuskach nadmiernie rozchylonych, są często osoby stosujące niewłaściwie zabiegi stylizacji włosów (rozjaśnianie, farbowanie, trwała ondulacja, używanie do stylizacji włosów zbyt wysokiej temperatury). Sprzyja to słabszemu natłuszczeniu włosów, rozchylaniu łusek włosowych, w konsekwencji czego włosy szybciej tracą naturalną wilgotność, blask, gładkość, stając się szorstkie, przesuszone, często rozdwojone w końcach, podatne na uszkodzenia fizyczne, chemiczne oraz mechaniczne (ryc. 3).
Ryc. 3. Obraz mikroskopowy rozdwojonej końcówki włosa zniszczonego (http://www.iknowhair.com/how-to-get-rid-of-split-ends-treatment/
Włosy suche i zniszczone wymagają szczególnej pielęgnacji w celu regeneracji uszkodzonej struktury, przywracaniu wilgotności oraz wygładzaniu ich powierzchni. Włosy należy myć letnią wodą przy użyciu szamponów nie zawierających silnych detergentów dodatkowo wysuszających włosy. Włosy suche wymagają delikatnego traktowania (delikatne rozczesywanie, ograniczenie zabiegów przesuszających włosy: np. suszenie mechaniczne, zabiegi prostowania) oraz stosowania zabiegów zwiększających nawilżanie oraz natłuszczanie.
W celu zintensyfikowania procesu zatrzymywania wilgoci we włosach, poprawy ich sprężystości i elastyczności zaleca się stosowanie odżywek do spłukiwania bogatych w składniki odżywcze (witaminy A, C, E, kwas pantotenowy, biotyna, kwasy tłuszczowe wielonienasycone, fosfolipidy, mucyny, woski, ceramidy), o odczynie lekko kwaśnym sprzyjającym zamykaniu łusek włosów. Warto zastosować dobrej jakości preparaty bogate w proteiny hydrolizowane (m.in. keratyna, jedwab, kolagen, elastyna). Wskazane jest także olejowanie przy użyciu dobrej jakości olejów organicznych (kokosowy, arganowy, rycynowy, olej z czarnuszki, i inne). Proces olejowania można przeprowadzić na sucho, na mokro, w postaci mgiełki, odżywki lub maski. W efekcie olejowania stosowanego prawidło, regularnie i długofalowo obserwuje się znaczną poprawę kondycji włosów.
Włosy przetłuszczające się są efektem nadmiernej produkcji sebum przez gruczoły łojowe skóry głowy, zatrzymaniem nadmiaru wilgoci i lipidów we włosach oraz nadmiernym ich zlepianiem. Włosy tłuste są ciężkie, pozbawione puszystości, oporne na układanie i zabiegi koloryzacji. U podstaw nadmiernego przetłuszczania się włosów i często współistniejącego łojotokowego zapalenia skóry leżą zaburzenia hormonalne (schorzenia tarczycy, zaburzenia funkcji osi podwzgórze-przysadka-jajniki, chroniczny stres zaburzający funkcje osi podwzgórze-przysadka-nadnecza, etc.). Zatem warto, poza właściwą pielęgnacją, podjąć działania zmierzające do zmiany nawyków żywieniowych (dieta zbilansowana, produkty spożywcze naturalne, nieprzetworzone, bogate w biopierwiastki, aminokwasy egzogenne, witaminy, kwasy tłuszczowe wielonienasycone, etc.) oraz właściwą higienę życia (ruch na świeżym powietrzu, unikanie używek, umiejętność radzenia ze stresem). Włosy tłuste wymagają stosowania produktów kosmetycznych normalizujących pracę gruczołów łojowych. Do mycia należy stosować łagodne szampony regulujące wytwarzanie sebum, nie zawierające silikonów, najlepiej na bazie naturalnych emolientów i hydrolatów. Zaleca się stosowanie delikatnych odżywek, które najlepiej jest spłukać przed umyciem włosów.
Literatura:
1/ A. Gomolińska,, E. Skotnicka, Olejowanie moc natury. Les Nouvelles Esthetiques (LNE), 2018, 3, 100-105.
2/ Czarnecki M, Kaszuba A, Kozłowska M i in: Współczesne metody diagnostyki chorób włosów. Nowa Klinika, 1999, 6: 1173-1177.
3/ Michałowski R: Choroby włosów i skóry owłosionej. PZWL, Warszawa 1971.
4/ Ratka M, Płonka P: Znaczenie wybranych odkryć biologii molekularnej w fizjologii i patologii włosa. Nowa Medycyna, 2002, 3: 43-46.
5/ Rushton D, Ramsay I, James K, et al.: Biochemical and trichological characterization of diffuse alopecia in women. British Journal of Dermatology, 1990, 123: 187-197.
Ewa Skotnicka, PhD
Department of Physiology
Faculty of Biology
University of Szczecin
Felczka St 3C,
71-412 Szczecin, Poland
Tel: +48 91 4441597
e-mail: ewa.skotnicka@usz.edu.pl,